ALMA

We zijn inmiddels alweer enige tijd terug van de reis naar Oostenrijk en Rusland, met vervangers voor de zieke Yannick. Daar hebben we de komende weken ook nog mee te maken, dus daarover wellicht nog op een later moment.
We hopen uiteraard met zijn allen dat onze chef weer snel gezond wordt.

Deze week zou hij de Zesde van Mahler komen dirigeren.
Die Zesde is een instrumentale symfonie, zonder koor of solisten, gewoon vier delen, maar is toch een van de minder gespeelde werken uit het Mahler-repertoire. Dat bleek ook bij het zoeken naar een vervanger.
Aan de andere kant is het ook een van de meeste bediscussieerde symfonieën, degene die misschien wel de meeste onbeantwoorde vragen oproept.
Ik mocht er voor Intrada een toelichting over schrijven, dus ben er extra diep in gedoken.

Dat is voor mij een belangrijke reden om zo'n verhaal te maken. Zonder zo'n opdracht mis ik de discipline om intensief met één stuk bezig te zijn, omdat er altijd nog zoveel andere boeiende onderwerpen en stukken zijn, waar ik nader mee wil kennis maken.
De lezer wil natuurlijk een goed artikel lezen, waarmee hij meer inzicht krijgt in de muziek die te horen gaat worden gebracht, maar voor mij is zo'n opdracht vooral geslaagd als ik nieuwe dingen ontdek. Dingen die ik nog niet bij al die muziekwetenschappers ben tegen gekomen.
En zo'n vondst, zo'n ingeving kreeg ik bij mijn onderzoek naar deze symfonie.
Wat het betekent en wat het waard is weet ik nog niet, maar daar kan ik de komende tijd nog wel op doorzoeken.

Wat ik ontdekte, of meende te ontdekken, is een manier waarop Mahler zijn geliefde vrouw Alma in de symfonie heeft verwerkt. Allereerst in het lyrische thema van het eerste deel, zo weten we van haar.
In een recent artikel las ik over de verwantschap van dat thema met het motief in de violen aan het begin van de Finale.
Maar wat ik zelf vond, en nog nergens ben tegengekomen, is de keuze van de toonsoorten voor de vier delen. In de volgorde waarin Mahler het werk publiceerde zijn dat: a kl., a kl., Es gr., a kl.
Dat kun je ook vertalen in A, La, Mi-bemol, A, en dan heb je de naam Alma.
Ik heb dit gegeven uiteraard verwerkt in mijn toelichting, maar conclusies heb ik nog niet getrokken.

Eerst zal ik eens een aantal elementen uit de geschiedenis rond deze symfonie op een rijtje zetten.
Daar biedt zo'n toelichting natuurlijk onvoldoende ruimte voor en heeft de lezer vast geen behoefte aan, maar is wel een voordeel van deze blog, dat ik graag wil misbruiken.

Helaas heeft Mahler zelf weinig over de symfonie en eventuele achterliggende gedachten losgelaten. Het meeste van wat hij gezegd zou hebben heeft Alma overgeleverd, en dat is een notoir onbetrouwbare bron.
Toch ligt het wel voor de hand dat zij en hun relatie een belangrijke plaats in dit stuk innemen.
Toen Mahler overhaast met haar trouwde, bijna in het diepste geheim in een hoekje van de Weense Karlskirche, was hij nog bezig met de Vijfde, maar de Zesde is de eerste symfonie die hij concipieert als getrouwd man. Wetende hoeveel autobiografie er in zijn muziek zit, kan Alma dan natuurlijk niet ontbreken.
Ik ben er ook van overtuigd dat de Zevende vol Alma zit, de Achtste ('Das Ewig-Weibliche zieht uns an') heeft hij zelfs aan haar opgedragen.

Een van de merkwaardige geschiedenissen rond de Zesde gaat over de volgorde van de delen, die Mahler vlak voor de premiere in Essen heeft gewijzigd. Het Scherzo, dat hij als tweede deel had gecomponeerd, moest van plaats ruilen met het Andante.
Dirigenten staan nu dus voor de keuze, hoewel sommigen beweren dat er maar één waarheid is, zoals Gilbert Kaplan. Maar ik begin me steeds meer af te vragen of het wel zo'n geloofwaardig verhaal is: een componist met die ervaring en aandacht voor de opbouw van zijn grootse werken, die zich vergist heeft en zich door anderen laat overhalen dat er een betere versie bestaat dan die hij voor ogen had.
Die vraag heb ik ook niemand horen stellen.

Nee, de discussie wordt vooral gevoerd door voor- en tegenstanders van de ene of de andere versie.
Verfrissend in die omgeving vond ik het artikel dat James Conlon, een van de voorgangers van Yannick in Rotterdam, over de kwestie schreef. Vanuit zijn eigen ervaring als dirigent.
Ik weet dat Yannick het Andante als tweede deel wilde, we zullen morgen horen welke zijn vervanger Sieghart heet. Dan ook verder over allerlei merkwaardige details.